Ochrona w wypadku bezprawnego rozpowszechniania wizerunku

Możliwości działań w przypadku naruszenia wizerunku

W poprzednich artykułach dotyczących prawnych zagadnień wizerunku omówione zostały obowiązujące przepisy w zakresie utrwalania i rozpowszechniania wizerunku. Istotną kwestią, która bezpośrednio wynika z obowiązującego stanu prawnego, jest ochrona wizerunku w sytuacji, gdy nasze prawa w tym temacie zostaną naruszone.

Jak zostało wspomniane w artykule, „Utrwalanie i rozpowszechnianie wizerunku – cz. 1”, ochronę wizerunku w prawie polskim reguluje ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Według zasady ogólnej z artykułu 81 ustawy, istnieje obowiązek uzyskania zgody osoby, której wizerunek ma być rozpowszechniany. Oznacza to, że poza wyjątkami wskazanymi w przepisach, rozpowszechnianie wizerunku bez zgody danej osoby, stanowi naruszenie jej dóbr osobistych.

Aktualnie obowiązująca ustawa Prawo autorskie przewiduje w Art.  83 odpowiednie stosowanie przepisów o ochronie autorskich praw majątkowych do sytuacji naruszenia wizerunku. Zgodnie z treścią tego przepisu, do roszczeń w sytuacji rozpowszechniania wizerunku osoby na nim przedstawionej oraz rozpowszechniania korespondencji bez wymaganego zezwolenia osoby, do której została skierowana stosuje się odpowiednio przepis art. 78 ust. 1 ustawy. Ponadto, art. 83 określa maksymalny czas trwania ochrony – wskazuje, że roszczeń tych nie można dochodzić po upływie dwudziestu lat od śmierci osoby przedstawionej na wizerunku.

Artykuł 78 ust. 1, do którego odsyła nas ustawa, przewiduje środki ochrony w przypadku naruszenia autorskich praw osobistych, które stosujemy odpowiednio do naruszenia wizerunku:

Powyższy przepis stanowi o możliwości wystąpienia z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych w sytuacji naruszenia wizerunku. Co istotne, przepis rozróżnia dwie odrębne sytuacje: stan zagrożenia naruszenia dóbr osobistych oraz stan dokonanego naruszenia dóbr osobistych. W zależności od sytuacji, ustawa warunkuje środki, które możemy podjąć w danym przypadku.

W sytuacji, gdy wystąpiło jedynie zagrożenie, że wizerunek będzie rozpowszechniony bez zgody osoby uwiecznionej na wizerunku, ale samo naruszenie jeszcze nie nastąpiło, przysługuje roszczenie o zaniechanie tej czynności. Można więc żądać, aby osoba, która narusza prawo do ochrony wizerunku, zaprzestała takiego działania.

Natomiast, gdy prawo do ochrony wizerunku zostanie już naruszone, art. 78 ust 1 prawa autorskiego umożliwia szersze możliwości działania. Gdy naruszenie zostało dokonane przysługuje:

1. roszczenie o zaniechanie,
2. roszczenie o usunięcie skutków,
3. roszczenie o złożenie oświadczenia określonej treści.

Ponadto, gdy dokonane naruszenie było zawinione, tj. podmiot dokonujący bezprawnego naruszenia wizerunku ponosi winę za to działanie, ustawa uprawnia do wystąpienia z roszczeniem:

1. o zadośćuczynienie za krzywdę,
2. o zapłatę na wskazany cel społeczny.

Jak wskazuje orzecznictwo sądów, naruszenie wizerunku może nastąpić niezależnie od tego, czy rozpowszechniony wizerunek bądź sposób przedstawienia godził w dobra osobiste danej osoby:

„Naruszenie uprawnienia do rozpowszechniania cudzego wizerunku jedynie za zgodą osoby na nim przedstawionej podlega ochronie niezależnie od tego, czy sposób tego rozpowszechnienia lub sposób przedstawienia cudzego wizerunku może zostać jednocześnie uznany za godzący w wizerunek jako dobro osobiste. Znajduje to wyraz w odrębnym uregulowaniu w art. 81 u.p.a.p.p. nie tylko kwestii związanej z rozpowszechnianiem cudzego wizerunku (niezależnie od art. 23 k.c.), ale także w odrębnym uregulowaniu podstawy prawnej dotyczącej roszczeń z tytułu naruszenia uprawnienia do rozpowszechniania cudzego wizerunku. Ich podstawy nie stanowi bowiem art. 24 k.c., lecz art. 78 ust. 1 u.p.a.p.p., który na mocy art. 83 u.p.a.p.p. ma odpowiednie zastosowanie do roszczeń z tytułu rozpowszechnienia wizerunku osoby na nim przedstawionej bez wymaganego zezwolenia. (Wyrok SA w Gdańsku z dnia 17 listopada 2020 r., I ACa 906/19)

Ponadto, orzecznictwo stwierdza, że wizerunek jako dobro osobiste podlega szczególnej ochronie, która wiąże się z wyłącznym uprawnieniem danej osoby do dysponowania jej wizerunkiem i zasadami, na których godzi się go rozpowszechniać:

„Ochrona prawa do wizerunku ma charakter autonomiczny. Przepisy zaś art. 81 i 83 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych chronią wyłączną kompetencję osoby portretowanej do decydowania o rozpowszechnianiu jej wizerunku. Dobrem chronionym jest autonomia każdej osoby w zakresie swobodnego rozstrzygania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być rozpowszechniony. W konsekwencji dla oceny naruszenia tego dobra nie jest doniosłe ustalenie, jakie inne interesy niż tylko ochrona własnej autonomii uzasadniają odmowę osoby portretowanej udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie jej wizerunku. Osoba przedstawiona na zdjęciu fotograficznym może dowolnie ograniczyć zakres zezwolenia na jego rozpowszechnianie, tj. zezwolić na publikację tylko w oznaczonym czasopiśmie lub tylko w związku z oznaczonymi okolicznościami”. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 października 2012 r., V ACa 814/12)

W szczególnie poważnych sytuacjach odpowiedzialność za naruszenie wizerunku przewiduje również prawo karne:

Art. 190a Kodeksu Karnego

§  1. 
Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność,podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§  2. 
Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, przez co wyrządza jej szkodę majątkową lub osobistą.
§  3. 
Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
§  4. 
Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że wykorzystanie wizerunku osoby bez jej zgody, może wiązać się z licznymi konsekwencjami prawnymi, które mogą okazać się bardzo dotkliwe dla osoby dokonującej naruszenia dóbr osobistych. Potencjalnie sprawca naruszenia musi liczyć się z ryzykiem konieczności wypłaty zadośćuczynienia osobie poszkodowanej lub zapłacie sumy pieniężnej na cel społeczny. Ponadto, w szczególnych przypadkach osoba naruszająca wizerunek za swoje działania może ponieść odpowiedzialność karną.