Dobra osobiste i ich ochrona cz. I

Podstawy prawne ochrony dóbr osobistych

Dobra osobiste człowieka to wartości niematerialne, które przysługują każdej osobie fizycznej z racji jej człowieczeństwa. W polskim prawie są one chronione przede wszystkim na gruncie Kodeksu cywilnego (KC), ale odnoszą się do nich także inny akty prawne, w tym i Konstytucja RP.

Zgodnie z art. 23 Kodeksu Cywilnego, dobra osobiste człowieka w szczególności obejmują zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania oraz twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską.

Co istotne, lista z art. 23 nie jest zamknięta – kodeks cywilny wymienia jedynie najistotniejsze dobra, a katalog dóbr uznanych prawnie jest systematycznie poszerzany przez orzecznictwo sądów, czy też doktrynę prawniczą.

Dla ochrony dóbr osobistych kluczowe znaczenie ma treść następnego artykułu z kodeksu – art. 24 KC:

§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego albo zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.

Powyższy artykuł stwierdza, że osoba, która chce domagać się ochrony swoich dóbr osobistych, musi wykazać, że istnieje realne zagrożenie ich naruszenia. To oznacza, że nie wystarczy tylko przypuszczać, że ktoś może naruszyć nasze dobro. Musimy przedstawić konkretne okoliczności wskazujące na to, że takie naruszenie jest możliwe. Co ważne, to osoba, która chce uzyskać ochronę prawną, musi udowodnić, że doszło do zagrożenia lub naruszenia jej dobra osobistego. Ponadto, takie naruszenie dobra osobistego może nastąpić zarówno przez działanie, jak i przez zaniechanie.

Jeśli dojdzie do naruszenia dobra osobistego, osoba poszkodowana może:

1. Żądać zaniechania działania naruszającego – np. usunięcia obraźliwego wpisu w mediach społecznościowych.
2. Domagać się usunięcia skutków naruszenia – np. opublikowania przeprosin.
3. Żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
4. Żądać przekazania określonej kwoty na cel społeczny – jako formę rekompensaty.

Stwierdzenie, że doszło do naruszenia dóbr osobistych, nie wystarczy jednak, by pociągnąć sprawcę do odpowiedzialności na podstawie art. 24 KC. Odpowiedzialność ta nie powstaje, jeśli działanie sprawcy nie było bezprawne. Jeśli pozwany udowodni, że działał w imię uzasadnionego interesu, a jego działanie nie nosiło cech bezprawności, może zwalnić go to z odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych powoda.

Należy również stosować obiektywne podejście do oceny naruszenia dobra osobistego, uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy. Zagrożenie lub naruszenie dóbr osobistych trzeba rozpatrywać w kontekście faktów, ustalając, czy dane zachowanie, w świetle typowych ludzkich reakcji, mogło obiektywnie wywołać negatywne odczucia u osoby poszkodowanej.